جلسه دوم سلسله مباحث تحلیل و نقد مبانی تاریخمندی قرآن کریم با عنوان: "تحلیل و نقد مبنای وحی شناختی تاریخمندی قرآن" در تاریخ پنجشنبه 29/8/99 ساعت 15 الی 17 به صورت مجازی برگزار گردید.
دکتر محمد عرب صالحی عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بیان مساله فرمودند:
رابطۀ وحی با واقعیتهای عینی زمان نزول و تأثیرپذیری یا عدم تأثیرپذیری وحی از آنها، از جملۀ موضوعات مهمی است که در سدۀ اخیر مجادلات و شبهات زیادی را سبب شده است. پذیرش تأثر قرآن از واقعیات زمانه بدون شک یکی از مبانی نظریۀ تاریخمندی قرآن است؛ نظریه‌ای که بشری شدن و قابل نقد و رد بودن قرآن یا برخی از آموزه‌های آن را به‌دنبال داشته و تنها منبع غیرمحرف آسمانی را از جهات دیگری زیر سؤال می‌برد. مطابق این مبنا وحی حیث دیالکتیک با واقعیتهای عینی زمان نزول دارد و به تبع آنها تشریع و نازل شده است؛ به‌نحوی که اگر آن واقعیت‌ها دگرگون بود وحی هم متفاوت می‌شد. اگر وحی در جامعه دیگری نازل می شد یا در فرهنگ دیگری نازل می شد واقعیت های عینی آن جامعه متفاوت بود و طبعا قرآن هم متفاوت می شد
ایشان در نقد مبنای وحی شناختی تاکید کردند: نقدها متوجه حیث دیالکتیک داشتن ماهیت وحی و قران است نه این که احیانا حوادث تاریخی در مواردی تاثیر فی الجمله داشته باشد.
ایشان برخی از موارد نقض این نظریه را اینگونه مطرح کردند:
1-بخش اعظم آیات قران فاقد سبب نزول است.
2-حوادث زیادی درزمان نزول قران اتفاق افتاد که در پی آن آیه ای هم نازل نشد.
3-ظرف نزول با سبب نزول متفاوت است.کمتر آیه ای از قران است که ارتباطی با واقعیتهای عینی وفرهنگ زمانه نداشته باشد،شخص می¬تواند ادعا کند اگر اصولا حضرت ادم به زمین هبوط نمی‌کرد قرآنی هم برای هدایت انسان نازل نمیشد، اگر پیامبران پیشین نبودند، خبری از داستانهای آنان در قران نبود. اگر شخص پیامبر(ص) و جبرئیل نبودند، اصلا قرآنی به وجود نمی¬آمد. اینها درست است اما هرگز موجب تاریخیت قرآن نمی‌شود. قرآن در این فضا و ظرف نازل شده است. پس فرق است بین سبب نزول و ظرف نزول.اما در کلمات قائلان به تاریخمندی اینها از هم تفکیک نشده است.
اشکال دیگر اینکه سبب نزول در کیفیت نزول و تاریخ ان دخیل است نه در محتوای نازل شده. پس سبب نزول فقط زمینه ای برای نزول فراهم می‌آورد
3. فرض تاثر قرآن از واقعیت های عینی با وجود پیشین قرآن در لوح محفوظ و همچنین با نزول دفعی قرآن در شب قدر در تضاد است. زیرا وقتی قرآن قبل از حوادث موجود شده باشد فرض تاثیرپذیری آن از حوادث بعدی باطل است
4- خلط بین انگیخته و انگیزه مهمترین نقدی است که بر این نظریه وارد است.انگیزه یعنی چیزی که سبب شده ایات قرآن نازل شود. منظور از انگیخته در اینجا یعنی آیات قرآن که در نتیجه اقتضائات زمانه نازل شده است. مدعیان نظریه تاریخمندی معتقدند چون انگیزه تاریخی است پس انگیخته هم لزوما باید تاریخی باشد. حتی اگر ما تاریخی بودن انگیزه نزول قران را بپذیریم(که صحیح نیست) هیچ تلازمی بین تاریخمندی انگیزه و انگیخته نیست. آیا مثلا جنگ جهانی دوم که حادثه ای تاریخی است و زمینه ساز تصویب اعلامیه حقوق بشر شده است،اعلامیه و مفاد آن هم لزوما تاریخی است؟
دکتر عرب صالحی در نهایت گفت: قران مشرف بر حوادث است نه متاثر از آن و متفرع بر آن
